Sosyal Girişimcilik Nedir? Sosyal Girişimci Kimdir?

Zeynep Meydanoğlu- Ashoka Türkiye Ülke Direktörü

Aşağıda okuyacağınız röpörtajın bir kısmı 20 Mayıs 2018'de Hürriyet IK’da yayınlanmıştır.

1- Sosyal girişimciliği nasıl tanımlayabiliriz?
İş dünyasının yüzünü değiştiren girişimciler gibi, sosyal girişimciler de toplumsal dönüşümün değişim araçlarıdır. Öncelikli toplumsal sorunları, maddi fayda ve kar ön planda olmaksızın, çözümlemeyi ve problemi ortadan kaldırmayı hedeflerler. Tıpkı ticari girişimciler gibi başkalarının göremediğini görerek yeni fırsatlar yaratırlar, sistemleri değiştirirler ve yeni yaklaşımlar bularak toplumun önemli sorunlarına çözüm getirirler.

Sosyal girişimciler bu yolculuklarında çok farklı araçlar kullanırlar. Bazıları hiçbir kurum kurmadan toplumsal hareketlere liderlik yaparken, bazıları sivil toplum kuruluşları, bazıları kooperatif, bazıları ise sosyal girişim adı verilen sosyal fayda amaçlı şirket yapılarıyla çalışırlar.

Ashoka, sistemleri dönüştürme potansiyeline sahip sosyal girişimcileri bir araya getiren ve destekleyen küresel bir sivil toplum kuruluşudur. Dünyada “sosyal girişim” ve “sosyal girişimci” kelimelerini kullanan ilk kişi Bill Drayton’dır. Kendisi, aynı zamanda, dünyanın ilk ve en geniş sosyal girişimci ağı Ashoka’nın da kurucusudur. 38 yıldır, acil toplumsal sorunlara etkin ve kalıcı çözümler getiren sosyal girişimcileri tespit eder, onları küresel bir destek ağında buluşturarak potansiyellerini gerçekleştirmelerini ve çözümlerini yaygınlaştırmalarını sağlar. Bugün 90 ülkeden 3800’ün üzerinde Ashoka Fellowu insan hakları, kalkınma, çevre, sağlık, eğitim, gençlik ve vatandaş katılımı gibi çeşitli alanlarda fark yaratıyor, sistemin temelden değişmesini sağlıyor.

2- Diğer girişimlerden hangi özellikleriyle ayrılıyorlar? Net bir tanım yapmak adına, sosyal girişimleri bir tür STK olarak da değerlendirilebilir miyiz? Ya da STK’larla karıştırmamak için arada ne gibi farklar olduğunu belirtebilir misiniz?
Sosyal girişim yapısındaki şirketler toplumsal sorunları girişimci yaklaşımlarla çözmeyi hedefleyen yapılardır. Bu anlamda son hedeflerinin kar etmek değil, sosyal fayda sağlamak olmasıyla diğer girişimlerden ayrılırlar. Ticari girişimler de ortaya bir sosyal fayda çıkarabilir ancak nihai hedefleri kar maksimizasyonudur. Sosyal girişimler ise sosyal faydalarını maksimize ederken, karlarını optimize ederler.

Sosyal girişimler sivil toplum kuruluşlarından girişimcilik temelli ticari faaliyetler içinde olmaları ile ayrılırlar. Ticari faaliyetleri yarattıkları sosyal faydanın temel bir aracı da olabilir, sadece finansal sürdürülebilirliklerini sağlamayı da amaçlayabilir.

3- Mümkünse sosyal girişimlerle ilgili rakamsal veriler paylaşabilir misiniz? Örneğin, Türkiye’de ve dünyada kaç tane sosyal girişim bulunuyor? Sosyal girişimler ekonomide nasıl bir etki yaratıyor? Mesela, kaç kişi sosyal girişimler sayesinde istihdam ediliyor? Bana sosyal girişimle alakalı bu gibi rakamsal verilerin bulunduğu bir kaynak da önerebilirsiniz.
Ne yazık ki Türkiye için rakamsal olarak sosyal girişim sayıları, kaç kişiye istihdam sağladıkları ve ekonomiye etkileri konusunda bilgi sahibi değiliz. Ancak alanın daha gelişmiş olduğu Birleşik Krallık gibi ülkelerde sosyal girişimlerin ekonomiye katkıları konusunda veri tutuluyor. Birleşik Krallık küçük işletmeler anketi verilerine göre 2013 yılında ülkedeki 70.000 sosyal girişim 1 milyon kişiye istihdam sağlamış ve bunların yarısından fazlası dezavantajlı kişileri istihdam etmiş. Ülke ekonomisine katkıları ise 18,5 milyar pound olmuş.

4- Sosyal girişimler dünyada en çok hangi bölgelerde kuruluyor? Daha çok toplumsal bir sorun nedeniyle ihtiyaç olan bölgelerde mi, yoksa daha ABD, Avrupa, Çin gibi daha zengin ülkelerin bulunduğu bölgelerde mi?Sosyal girişimciyi tetikleyen ve harekete geçiren, ülkelerin maddi refahları değil, eğitim, sağlık, vatandaşlık hakları, çevre vs. gibi alanlardaki ihtiyaçlar oluyor. Gelişmekte olan piyasalar ve ülkeler bu yüzden sosyal girişimcilik için uygun bir zemin hazırlıyor. Ancak toplumsal sorunlar çok çeşitli ve en gelişmiş ülkelerde bile derin yoksulluk, demokrasinin erozyonu, yolsuzluk gibi sorunlar var. Bu yüzden şu ülkelerde daha ileride demek fazla basitleştirmek olur.

5. Dünyada en önemli sosyal girişimlerden örnekler verir misiniz?Dünyanın önde gelen sosyal girişimcileri arasında Muhammed Yunus, Kailash Satyarthi ve Jimmy Wales’i saymak mümkün. Mikrofinans hareketinin babası Muhammed Yunus, milyonlarca yoksula küçük ölçekli krediler sağlayarak içinde bulundukları yoksulluk döngüsünü kırmalarını sağlıyor. Kailash Satyarthi dünyada çocuk işçiliğine karşı başlattığı “çocuk işçi olmayan işyeri” sertifikasyon sistemiyle bugün bu konunun küresel kanaat önderi haline gelmiş durumda. Jimmy Wales kamusal katılım ile oluşturulan ve güncellenen, farklı dillerde online olarak ve ücretsiz yayınlanan bir ansiklopedi olan Vikipedi’yi oluşturarak bilgi toplama ve paylaşma pratiklerinde devrim yaratıyor. Muhammed Yunus 2016'da Kailash Satyarthi 2014'te Malala ile birlikte Nobel Barış Ödülü’nü kazandılar.

6- Bugüne kadar Ashoka olarak kaç sosyal girişimciyi desteklediniz?Ashoka olarak dünyanın en geniş sosyal girişimcilik platformuyuz. 90 ülkede 3800 sosyal girişimciyi destekliyoruz. Türkiye’de aktif olarak desteklediğimiz 25 sosyal girişimci var. Uluslararası örneklerden geri kalır yanları da yok. Örneğin Tülin Akın, sosyal girişimi TABİT ve Vodafone Türkiye iş birliğiyle kurduğu mobil teknoloji platformu ile Türkiye’deki 1,4 milyon çiftçiye bilgi, beceri ve yeni pazarlara erişim sağlıyor ve daha iyi bir tarımı mümkün kılıyor. Bugün bu girişimi Kenya, Hindistan gibi ülkelerde de küçük çiftçilerin dertlerine derman oluyor. Mesut Keskin ve sosyal girişimi e-bursum ise öğrencilere burslara kolay, adil ve masrafsız bir erişim yolu sağlarken burs vermek isteyen kurum ve kişilerin yükünü 8'de 1 oranında azaltıyor. e-bursum sadece 2 yılda 3000 üzerinde öğrenciye bir milyon TL tutarında burs dağıttı.

7- Türkiye’de sosyal girişim kavramı son zamanlarda çok öne çıkmaya başladı. Ne oldu da sosyal girişimler Türkiye’de de önem kazanmaya başladı? Dünya ile karşılaştırıldığında Türkiye halen bu konuda geride mi? Sosyal girişimlerin daha da artmasına yönelik potansiyel var mı?Günümüzün toplumsal sorunları hiç olmadığı kadar karmaşık. Bu sorunlara anlamlı bir etkisi olabilecek çözümlerin balık vermek veya balık tutmayı öğretmekten çok öteye geçmesi gerekiyor. Tüm balıkçılık endüstrisinde bir devrim yaratana dek sektörünü dönüştürmeyi hedefleyen, sorunlara her seferinde yeni çözümler üretebilen, özgün finansman yollarıyla sürdürülebilirliğini sağlayarak uzun soluklu müdahaleler yapabilen çözümlere ihtiyacımız var. Türkiye ve dünyada hızla gelişen sosyal girişimcilik alanı bu vasıfları olan çözümler ve arkalarındaki sosyal girişimci birey ve ekiplerle bunun için büyük fırsat sunuyor.

8- Ashoka olarak Türkiye’de sosyal girişimcilik farkındalığının artması için yaptığınız çalışmalar var mı? Varsa bahsedebilir misiniz?
Ashoka, “her bireyin toplumda fark yaratabildiği ve bunu başarmak için ihtiyaç duyduğu özgürlük ve desteğe sahip olduğu bir dünya” vizyonuyla faaliyetlerini sürdürüyor. Ashoka Türkiye, sosyal girişimciler, gençler, çocuklar ve özel sektörü kapsayan dört ana faaliyet alanında çok sayıda farklı proje geliştiriyor ve uyguluyor. Türkiye’de daha çok sayıda genç sosyal girişimciye ulaşma hedefi ile başlayan Hızlan Fark Yarat: Üniversiteli Sosyal Girişimciler için Yol Haritası, gençlerin sosyal girişimcilik ruhunu henüz üniversitedeyken kazanması ve bu sayede dünya çapında başarıya ulaşacak yenilikçi toplumsal projelerin artması amaçlanıyor.

Fark Yaratan Sınıflar, değişen dünya koşullarında çocukların, bugün ve gelecekte toplumsal sorunlara ilişkin sorumluluk alan, yenilikçi çözümler üreten ve topluma pozitif katkı sağlayan bireyler olmaları için 21. yüzyıl eğitim becerilerinin desteklenmesini hedefliyor.

Türkiye’nin önde gelen sosyal girişimleri, işlerini ve yarattıkları faydayı büyütmek için Fark Yaratan Yatırımlar a ihtiyaç duyuyor. Fark Yaratan Yatırımlar, yatırımın sadece para ile olmadığını ve kâr odaklı olmayan desteklerin önemini vurguluyor, sosyal girişimcilere destek sağlayabilecek kişi ve kurumları buluşturuyor. TEB Özel Bankacılık desteğiyle yürütülen proje, yenilikçi çözümleri sürdürülebilir iş modelleriyle buluşturan sosyal girişimleri tanıtmayı ve bu sosyal girişimlere potansiyel yatırım yapabilecek iş dünyasının isimleri ile onları bir araya getirmeyi hedefliyor.